မိပ္စုိတ္ေလာန္ ဂြံဒွ္သၞတ္ျဗၜမန္ ဗုဒၶဘာသာ

အခိင္ကႜာက်ာ္ၾတဲ ဟြံဒွ္ ဿလုိက္ဏံဏီ အခိင္ကာလ (6th Century BC) ေတံ ဘာသာ ဗြဲမဂႜိဳင္ ကတုဪဒွ္ ျပာကဋ္ဒၞံင္ ဿလုိက္ဏံရ။ အၾကာဘာသာ ဗြဲမဂႜိဳင္တအ္ဂွ္ ဘာသာျဗာဟၼဏမြဲ ျပာကဋ္ဂႜဳိင္တဲု မႝိဟ္ဒုင္တဲဂႜဳိင္ ေဒၢတ္ဗက္စဂႜိဳင္အုိတ္ရ။ ဿဘာသာျဗာဟၼဏဂွ္ ပၚကဆံင္ ရံင္ဇာတ္ ႓တ္ကႝာတ္လိင္ ခ်ိင္ဂကူေလာန္ရ။

အာဲကၞာဲ ေဒၢတ္ေလၞတ္ ဘာသာျဗာဟၼဏတအ္ဂွ္ ျပးဇးေဆန္ဆက္ကႜဳင္တဲု ဘာသာလၝဳဪ ႓ုိန္ရ ဂႜးတိစၞတ္သမၱီလ၀္ ဘာသာေဇႝာ္အုိတ္ကုီေလ၀္ စုဪကုဪလၞဳဟ္ ပၚဒၞံင္ကဆံင္ ရံင္ဒၞံင္ဇာတ္ ႓တ္ကႝာတ္ဒၞံင္ဂကူသႜဳင္ ဂကူျပဲဏီဖုိဟ္ရ။ မႝိဟ္ကတုဪဒွ္ ဿဂကူ၀ါတ္၀ါတ္ ဇာတ္သ၀္သ၀္တအ္ မၵးဒုင္ဍဳဪဍိဳက္ မၵးဒုင္ကုဪဂြဳဪဂြိဳက္ဂွ္ စုဪေခတ္ပစၥဳပၸန္ဏံ ဂြံဆုဪညာတ္ဒၞံင္ ဗြဲမေအာန္စုိတ္ဏီဖုိဟ္ရ။

ဘာသာျဗာဟၼဏတအ္ဂွ္ ဗြဲေတၞင္ ပၚလိင္ရ။ လိင္ဟုီဂွ္ ပၚၾတံဳ ျဗၜ ေၟာံ ကၞက္ရ။ မႝိဟ္ျဗၜအုိႆုီ ဟြံဟုီဂးဇာတ္သႜဳင္ ဇာတ္သ၀္ ျဒပ္ရတ္ႏြံ ဟၞဲ၊ ေလပ္ပညာ ဟြံေလပ္၊ ဒးဒုင္စြံလ၀္ ကဆံင္တုပ္သၞဟ္ကုဪ မႝိဟ္၀ါတ္၀ါတ္ လညာတ္ဟြံမဲတအ္ရ။ မႝိဟ္ျဗၜမြဲ ယ၀္ရ႓ံင္သႜးနင္ ေကာန္ျဗၜမြဲမၢး အလံုမသနာံ႐ုိင္ဖအုိတ္ လစြံစုိတ္လၱဴျဗၜဂွ္ ျပံင္လွာဲအုိတ္ရ။ သမၱီလ၀္ ျဗၜအယုတ္မြဲရ။ အတုိင္ဆိင္လ၀္ စၞှလ၀္ ႓ံင္ေကာန္ၾတံဳ ဟြံဂြံဂွ္ရ ဒးဒုင္ပဲါေကႜံ ဒးဒုင္ေထႛင္ပတိတ္ ႏူပြှပြဴတႜသၝိ မသနာံ႐ုိင္မာန္ရ။ ယ၀္ရ မႝိဟ္ျဗၜမြဲ သုီမႝဳံကုဪတႜသၝိ အိန္ထံင္ ကလိေလာန္ေဒၢတ္မိစၦာ ေကုာံၾတံဳတႝဟ္မြဲမၢး ဒးဒုင္ဘဲဂစုိတ္ရ။ ညးလုပ္ဘာသာ ျဗာဟၼဏတအ္ဂွ္ လစြံစုိတ္ဓဇန္ စုိတ္သၠာတ္ေလာန္ လၱဴဘ၀မႝိဟ္ျဗၜရ။

အခိင္ကာလ က်ာ္ၾတဲ ဒွ္ကႜဳင္ဿလုိက္ဏံဂွ္ က်ာ္ၾတဲ တာဒႝါ ကေမႜာန္ျပဲပ်ာံ မႝိဟ္ေရင္သၠအ္၊ ကိစၥဍဳဪဍိဳက္ ညးမႝဳံကုဪျဇဟတ္ဍိဳန္လ် မပၱံမႝိဟ္ျဗၜ ေကာန္ငၝာ္တအ္ဂွ္ရ။ အေခါင္အရာ ကၞာတ္လဒုဪလ၀္ လၱဴညးျဗၜတအ္ဂွ္ေလ၀္ က်ာ္ၾတဲ ပံက္ထ႟းကုဪရ။ က်ာ္ၾတဲတြံ ၀ါသလသုတ္တဲု ထၞံက္ထ႟းကုဪ ပ႐ူပရာ ညးယုတ္ ညးျပဲ ဗြဲဒဒွ္ဍာံဍာံရ။ သဘၜဇာတ္၊ လိင္၊ ဂကူဂွ္ ျပဲ ယုတ္ ဗြဲစၞတ္ဟြံေသင္။ မႝိဟ္ၾတံဳ မႝိဟ္ျဗၜ ညးလုဪဟြံဟုီ ကေမႜာန္ယုတ္ ကေမႜာန္သ၀္ ယ၀္ေကႜာန္သၸမၢး ေကာ္ခၜ ညးယုတ္တဲု ကေမႜာန္ျပဲ ကေမႜာန္သႜဳင္ ယ၀္ေကႜာန္ကႜဳင္မၢး ညးျပဲ ေကာ္ခၜေရာင္ က်ာ္ၾတဲ လေလာင္ၾတးရ။ ဒၞါႏူဂွ္ေဟင္ ဒွ္မႝိဟ္ျဗၜဂွ္ ဒုဟ္မြဲဟြံေသင္ ဟြံေထက္ကုဪ ေထင္ေသာဲ ေရာင္ က်ာ္ၾတဲ ေသာင္ကလးကုဪ လညာတ္ညးရ။

ဿဘာသာျဗာဟၼဏဂွ္ သဘင္ကႝာစုိပ္ကုဪဘာသာ သြက္ဂြံေဒၢတ္ သြက္ဂြံလၝတ္ဓရ္ ဗြ၀္ဒၞံင္ရ။ မႝိဟ္ၾတံဳတအ္ေဟင္ ပေကင္ပကတ္ လၝတ္ဓရ္ဂြံရ။ သြက္မႝိဟ္ၾတံဳတအ္မၢး စုဪကုဪစုိပ္သြ၀္ ထ႟းလ၀္ ဂႜံင္တရၜ မႝဳံတၜေပင္ေပင္ရ။ သြက္ညးျဗၜဟုီမၢး အေခါင္ဂြံစုိပ္သြ၀္ ႏြံမြဲဂႜံင္ဓ၀္ရ။ ညးျဗၜ ဗေပင္ပါရမှ ပတဲု၀တ္ ေရွ္ေသွ္ၾတံဳဇကုေဟင္ အာစုိပ္သြ၀္မာန္ရ။ သြက္ညးျဗၜ ဟြံမဲကုဪၾတံဳတႜသၝိကုီ သြက္သၞတ္၀ုတ္တအ္ကုီဂွ္ အေခါင္အရာ စုိပ္ဍဳင္သြ၀္ ဟြံမဲေဟင္ရ။ ႓ုိန္ဂွ္ေလ၀္ ဿဗုဒၶဘာသာဂွ္ သမၻာတႜသၝိ သုီညး႓ါကုဪဒွ္၊ သၞတ္၀ုတ္ ေကာန္ငၝာ္ ဟြံမဲကုဪဒတဲခြက္ဏီကုဪဒွ္ ေကႜာန္ဂႜံင္တရၜ စုိပ္သြ၀္၊ ေဒၢတ္ဗက္ ဂႜံင္တရၜစုိပ္သြ၀္မၢး ႏြံကုဪအေခါင္ စုိပ္သြ၀္တုပ္တုပ္ေဟင္ရ။

ဿဘာသာျဗာဟၼဏဂွ္ စြံလ၀္စုိတ္ လၱဴညးျဗၜ ညံင္ရၜကဆံင္ဍိက္ သြက္ကိစၥသတိက္၊ သြက္ပၞိက္ ေကႜာန္၀တ္ ပတ္ေပါန္ ျမိျမန္ ၾတံဳတႜသၝိရ။ ႓ုိန္ဂွ္ေလ၀္ ဿဗုဒၶဘာသာဂွ္ က်ာ္ၾတဲ ပညဳင္လ၀္ကုဪဂႜံင္ ဍာန္ သြက္ဂြံပညှပညပ္ ဇန္တပ္ ပေရင္ကိစၥသၝိဌာန္ ၀တ္ညး၀တ္အဲ လ်ဳိင္ညးလ်ဳိင္အဲ ညံင္ဂြံေျပျပံင္ ေသၢာံမံင္အာ ဗြဲမညှသၞဟ္ နဒဒွ္ မြဲကသပ္မြဲဂႝန္ရ။

ဿဘာသာျဗာဟၼဏဂွ္ ညးျဗၜလုဪဟြံ႐ုဲ ပတဲု၀တ္ ဿဌာန္က်ာ္ဘုတ္ဘာ ဟြံဂြံ၊ အေခါင္ အာဗုဪေလၝာ၀္ က်ာ္ဟြံမဲ။ ႓ုိန္ဂွ္ေလ၀္ ဿဗုဒၶဘာသာဂွ္ ဇၞာပ္ညးျဗၜ ဟြံဟုီကၞာဲ၀ုတ္ အေခါင္ အာဘာ၊ အာက်ာ္၊ ပတဲု၀တ္ ေကင္ကာဌာန္ရတ္ပိျပကာ ႏြံေပင္ေပင္ရ။ မိက္ဂြံကလင္ဓရ္ ကလင္မာန္၊ မိက္ဂြံဂဇအ္ ဓရ္ ပၞ၀္ဘာ၀နာ ေကႜာန္မာန္ဖအုိတ္ရ။ အေခါင္ခုိဟ္အုိတ္ ေကာ္ဂး လုပ္အေ၀ါင္သာသနာ သၸသှလ သၸခမှျဗၜေလ၀္ ဂြံမာန္ဖအုိတ္ရ။ ညံင္ခမှၾတံဳ ဂြံဓရ္ဇ်ာန္ ကလင္အကး ဗႜိဳပ္တိမာန္ ခမှျဗၜေလ၀္ ထ႟းဇ်ာန္ထ၀၀္ ပ၀္အာကႜဳင္မာန္ကုီရ။

ဿဘာသာျဗာဟၼဏဂွ္ ညးျဗၜ၀တ္ေပင္ လၱဴၾတံဳတႜသၝိေဟင္ ကလိဂြံအေခါင္ေတၞင္ ဒုင္စသုိင္ရွ္ နိဗၺာန္ ေကာ္ဂး ရွ္တသုိက္လအိတ္အုိတ္ သြက္ဘ၀ရ။ ႓ုိန္ဂွ္ေလ၀္ ဿဗုဒၶဘာသာဂွ္ ညးျဗၜေဍာတ္ေဇႝာ္ဟြံ႐ုဲ ညးျဗၜထုဲႏွၜကုဪၾတံဳ၊ ညးျဗၜေသာင္ေသာင္၊ ညးျဗၜကၞာဲစုိတ္ေယာင္ မႝဳံကုဪအေခါင္ လုပ္နိဗၺာန္တုပ္သၞဟ္္ဖအုိတ္ရ။ အတုိင္ဂႜံင္တရၜ က်ာ္ၾတဲတြာ္ ကြာ္ဗက္ဍာံဍာံမၢး မႝံဳအေခါင္စုိပ္ဍာံဍာံေဟင္ရ။ မႝဳံလစြံစုိတ္တုပ္သၞဟ္တဲု ကြာ္ဂႜံင္တရၜတုပ္သၞဟ္မၢး ၾတံဳရျဗၜရ ဟြံးဒး႐ုဲ သၵးဗႜးညှညှေဟင္ေရာင္။

ဿဘာသာျဗာဟၼဏဂွ္ စုိတ္ေစာဲလ၀္ညးျဗၜတအ္ တႜဒုဟ္ဒဏ္ရ။ ဟုိတ္ႏူညးျဗၜတဲု အေစာံစရာဲ ၾတံဳတအ္ ဍိဳန္လ်အာ၊ ဍာ္ဒေက၀္ ယအ္ေစွ္အာေရာင္ ဂးရ။ ႓ုိန္ဂွ္ေလ၀္ ဿဗုဒၶဘာသာဂွ္ ဒုဟ္ဒဏ္ဟုီဂွ္ ဇၞာပ္သတၱံ သၵးႏြံဖအုိတ္ရ။ ဟုိတ္ႏူ ဟြံဒွ္ တႜအရွန္ (ညးဗႜးႏူေလာကီ) ဏီတဲု ဒုဟ္ဒဏ္ဂွ္ ညးလုဪေလ၀္ တိတ္ဗႜးအာ ဟြံမာန္ဏီရ။ သတိမႝံဳဂႜဳိင္ေတွ္ ဒုဟ္ဒဏ္ လုေလာန္ဒး ေအာန္တဲု သတိတိတ္ဗႜးမၢး အာစုိပ္ဒုဟ္ဒဏ္ ေလာဲသြာေရာင္။ လုေလာန္ဒုဟ္ဟုီဂွ္ ဟြံေဆင္စပ္ ကုဪလိင္ ဒဒွ္ၾတံဳ ဒဒွ္ျဗၜေဟင္ေရာင္။

သၵးဟုီဗြဲခမႛန္မၢး ဂြံဒွ္မႝိဟ္ျဗၜ ဂကူမန္ ညးေရွ္ေသွ္ဒၞံင္ ဗုဒၶဘာသာဂွ္ ဂြံလ၀္အေခါင္အရာ မႝိဟ္ျဗၜ ဍိဳက္ဍိဳက္ေပင္ေပင္ရ။ မႝိဟ္ၾတံဳတအ္ ဂြံဍဳဪဍိဳက္ပ်ဲပ်ာံ ဂြံသၸမာန္ေကတ္ဇႝး ညးျဗၜမန္ လၸဟုီဏီ၊ သုီမႝိဟ္ၾတံဳတအ္ ပတုိန္ထ၀္ ဗ၀္ၾသန္ ပတန္ငၝဳဟ္မး မၵးရာန္ေကတ္ဏီရ။ ဟုိတ္ဂွ္ရ ဂြံဒွ္ သၞတ္ျဗၜမန္ ဗုဒၶဘာသာဂွ္ ေထက္ကုဪေကတ္စ ဂုဏ္စရာဲ၊ ေထက္ကုဪ မိပ္စုိတ္ေသႜာင္သၸ၀္၊ ေထက္ကုဪ မၵးအမ္သ၀္ေရာင္တဲု ခ်ဴပတုိန္လ၀္ လိက္ပေရင္၀ြံေရာင္။
(ဒုင္၀န္။ ။လိက္ပေရင္၀ြံ နိႆဲလ၀္ကုဪ လိက္ “Women’s position in Buddhism” ေရာင္)